Stevige kritiek Europese Rekenkamer op lobbyregister

Lobbyisten kunnen nog steeds ongemerkt EU-wetgevers beïnvloeden. Het transparantieregister bevat wel informatie over de mogelijke invloed van lobbyisten, maar het vertoont zwakke punten en hiaten, waardoor het vaak niet duidelijk is welke lobbyactiviteiten er precies plaatsvinden in de drie grootste EU-instellingen. Dat staat in een onderzoek van de Europese Rekenkamer.

Inschrijving is vrijwilliger

Sinds de oprichting van het transparantieregister van de EU in 2021 is het aantal ingeschreven lobbyisten sterk toegenomen: van ongeveer 5 500 in 2012 tot zo’n 12 500 in 2024. Volgens de Europese Rekenkamer (ERK) kunnen lobbyisten nog steeds onopgemerkt EU-wetgevers beïnvloeden. In het transparantieregister staat welke lobbyactiviteiten er precies plaatsvinden in de drie grootste EU-instellingen: de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van Europa. Inschrijving in het register is vrijwillig. Lobbyisten kunnen zich dus zonder sancties niet inschrijven, of ze kunnen eerst bepaalde contacten leggen zonder zich eerst te registeren.

Ongepaste invloed

De ERK stelt dat lobbyen een essentieel democratisch instrument is, waarmee organisaties en individuen kunnen bijdragen aan beleids- en besluitvorming. Maar zonder transparantie kan het leiden tot ongepaste invloed, oneerlijke concurrentie en zelfs corruptie. Daarom werd in 2021 besloten dat lobbyisten zich in moeten schrijven om bepaalde activiteiten te ontplooien.

Duizend lobbyisten geschrapt

Maar in de praktijk is het register op zijn zachtst gezegd nogal vrijblijven. Niet alleen is inschrijving vrijwilliger, het laat instellingen ook vrij in hoe zij het toepassen. Zo kunnen de instellingen zelf bepalen voor welke lobbyactiviteiten inschrijving verplicht is of hoe lobbyisten contact mogen leggen met leden en personeel van de instellingen. Lobbyisten hoeven zich namelijk alleen voor bepaalde bijeenkomsten en activiteiten in het register in te schrijven, bijvoorbeeld voor deelname aan hoorzittingen of deskundigengroepen. Zo was een ngo die betrokken was bij het ‘Qatargate’-schandaal in juni 2022 medeorganisator van een conferentie in het Parlement. Tegelijkertijd beschikken de instellingen over weinig maatregelen om ervoor te zorgen dat lobbyisten de inschrijvings- en informatievereisten naleven. Tussen 2019 en 2022 werden jaarlijks gemiddeld bijna duizend lobbyisten om administratieve redenen uit het register geschrapt. Daarentegen werden slechts zes lobbyisten uit het register geschrapt naar aanleiding van onderzoeken.

Niet gebruiksvriendelijk

De ERK bekritiseert het feit dat lobbyisten zich alleen moeten inschrijven voor bijeenkomsten met het hoogstgeplaatste personeel, en dat alleen verslag wordt uitgebracht over vooraf geplande bijeenkomsten. Over spontane bijeenkomsten, e-mailuitwisselingen en ongeplande telefoongesprekken hoeft geen verslag te worden uitgebracht. Ook hoeven lobbyisten zich niet in het register in te schrijven voor bijeenkomsten met personeel onder het niveau van directeur-generaal. In de praktijk betekent dat dat lobbyactiviteiten ten aanzien van het overgrote deel van het personeel niet gemeld hoeft te worden. En het register is ook nog eens niet gebruiksvriendelijk genoeg om publieke toetsing mogelijk te maken, concludeert de Rekenkamer.